Waterschappen zorgen voor waterveiligheid, schoon water en voorkomen van wateroverlast, maar de laatste jaren krijgen ze ook steeds meer te maken met droogte: watertekort. Nieuw is dat niet: Het droogterecord in Nederland is in 1976 gevestigd. Maar nu treden de droge jaren steeds vaker op, zoals in 2018. Wat doet ons waterschap om ons toch van voldoende water te voorzien?
Extremer weer
De klimaatverandering betekent dat het weer ook extremer wordt. Er komen vaker droge periodes voor. Zeker als die lang duren zijn de gevolgen groot.
Vooral in het oosten en zuiden van ons land, op de zandgronden, daalt dan niet alleen het waterpeil in de sloten en kanalen, maar ook het grondwaterpeil daalt. De landbouw en de natuur lijden daardoor schade. Dat grondwaterpeil herstelt zich niet snel. Na het zeer droge jaar 2018, toen watergangen in bijvoorbeeld de Achterhoek droogvielen, duurde het tot de winter 2019/2020 voor het peil van grondwater en watergangen weer enigszins hersteld was.
En in april 2020 horen we opnieuw de waarschuwingen voor dreigende droogte op de zandgronden. Dat is geen wonder: er is in april nauwelijks regen gevallen. Dat levert een neerslagtekort (het verschil tussen de verdamping en de neerslag) dat hoger is dan in 2018 en 2019 en zelfs hoger dan het recordjaar 1976. Best reden voor zorg!
Dit is goed te zien in de Droogtemonitor, die elke twee weken wordt uitgegeven en waarin ook twee weken vooruit wordt gekeken. Daarvoor zorgt de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling, waarin Rijkswaterstaat en de waterschappen samenwerken.
Nog geen probleem in ons werkgebied
Toch horen we in het westen van ons land en speciaal in Noord-Holland boven het Noordzeekanaal – het werkgebied van Hollands Noorderkwartier – nog geen grote zorgen. Dat komt omdat in ons gebied de zegen niet alleen van boven komt, maar ook uit de Rijn. Die voedt via de IJssel het IJsselmeer en het Markermeer en dat is een enorme bak water. Dat water wordt ingelaten en zo voorziet het Markermeer ons werkgebied, aanvullend op de regen, van water voor landbouw en natuur. Het water wordt eveneens gebruikt om het gebied door te spoelen, om verzilting tegen te gaan en vuil water af te voeren.
Rijkswaterstaat, de beheerder van IJsselmeer en Markermeer, zorgt ervoor dat bij dreigende droogte het peil in het Markermeer wat wordt verhoogd, zodat onze buffervoorraad extra groot wordt.
Hetzelfde doet het waterschap in de vaarten en kanalen in Noord-Holland. Ook zo wordt een buffer opgebouwd voor droge tijden.
De verdringingsreeks
Helaas, we zien ook een toenemende behoefte aan water en bij tijden een teruglopende aanvoer van de Rijn. In 2018 is aanmerkelijk meer water uit het Markermeer ingelaten dan er werd aangevoerd. Daardoor zakte het peil van het Markermeer en werd het water ook zouter.
Inlaat bij Schardam: gemaal C. Mantel
Zowel voor de landbouw als voor de drinkwatervoorziening is dat een probleem. Om te voorkomen dat de verzilting te veel schade zou opleveren zijn er ook in ons werkgebied beperkingen gesteld aan het watergebruik. Zo is er een ‘verdringingsreeks’ opgesteld, om te zorgen dat de schade zo klein mogelijk blijft. Dat houdt in dat de gebieden en gewassen die bij droogte de minste schade oplopen als eerste moeten stoppen met beregenen en water inlaten. De natuur wordt zo lang mogelijk gespaard, omdat daar blijvende schade kan optreden.
Het waterschap regelt dit en is dan dus ook een ‘droogteschap’.
Redden we het hiermee?
Voorlopig gaat het nog goed in ons werkgebied. Er is al geanticipeerd op droge tijden. De werkelijke ontwikkeling zullen we moeten afwachten, want die hangt vooral af van de neerslag en de temperatuurontwikkeling.
Toch hebben in april 2020 de waterschappen en de drinkwaterbedrijven in een manifest hun zorgen over de toekomst uitgesproken. De voortgaande klimaatverandering, de smeltende gletsjers – en daarmee de teruglopende aanvoer van de Rijn – en het toenemende watergebruik gaan in de toekomst tot problemen leiden. Zuiniger met water omgaan, beter inrichten van het watersysteem, zorgen dat er meer water wordt vastgehouden in de grond, ook in de steden, zijn daarvoor belangrijke maatregelen. En dan nog, zegt het manifest, zullen we rekening moeten houden met schade door droogte en dat moeten we leren accepteren!
Piet Oudega, 27 april 2020
