De toekomst is al begonnen… en daar word je niet vrolijk van

Een mooie dag in Noord-Holland

Het is een warme dag op 18 juni 2021, zoals het al de hele week warm was. Het land ligt er in onze provincie wat droog bij en veel boeren zijn al aan het beregenen. Het  waterschap HHNK bereidt zich erop voor om water uit het IJsselmeer in te laten, om het via de boezem in de poldersloten te brengen, zodat er voldoende water is. Boeren hebben daar al om gevraagd. Weliswaar verwacht het KNMI volgens een bericht van één uur in de middag voor zowel vrijdag als zaterdag 20 mm regen, maar je weet maar nooit waar die zullen vallen.

Toch noodweer

Tegen vijf uur in de middag is op de radar langs de Zuid-Hollandse kust op de Noordzee een flinke bui te zien, die in Noord-Holland welkome regen gaat brengen. Een uur later is het noodweer en nog een uur later staat op veel plaatsen het land blank, stromen riolen over en lopen kelders onder. De bui werd ineens een superbui.

HHNK gaat aan het werk om water weg te pompen. In de nacht van zaterdag op zondag komt er nog eens een langdurige bui overheen en kan het werk weer opnieuw beginnen. Er zijn plekken waar in totaal 130-140 mm regen valt, ruim het dubbele van de normale neerslag in de hele maand juni. De hele kustzone heeft te lijden onder de regen, maar gebieden als de Egmondermeer en de Zijpe het meest. In Alkmaar is ook de overlast in de stad soms groot: rioolwater komt op enkele plaatsen de huizen binnen. Veel boeren rapporteren grote schade aan hun gewassen, omdat het land lang nat blijft. Er is boosheid in het gebied en kritiek op het waterschap.

Steeds vaker, steeds heviger

Dit is geen theoretisch scenario, maar een beschrijving van wat zich in het weekend van 18 tot 20 juni 2021 daadwerkelijk voltrok in het westelijke deel van Noord-Holland boven het Noordzeekanaal, het werkgebied van het waterschap Holland Noorderkwartier. HHNK heeft dit niet eerder meegemaakt. Wel waren er eerder heel lokale zware buien (clusterbuien), zoals in Heemskerk of Den Helder, maar nu is een veel groter deel van het werkgebied getroffen. De eerste bui bracht op een enkele plek bij Schoorl in een uur 90 mm regen, wat je statistisch eens in de 450 jaar kunt verwachten. Maar het gebeurde nu. Enerzijds is dat toeval, maar anderzijds speelt hier ook de versnelde klimaatverandering haar rol. Het KNMI voorspelt dat daardoor steeds vaker steeds heviger buien zullen optreden. Terugkijken in de statistische tabellen laat zien dat die trend al enkele tientallen jaren meetbaar is, maar hij zal sterker worden. Deze superbui was slechts een voorproefje van de toekomst.

Evaluatie van de wateroverlast

Het waterschap HHNK heeft een evaluatie opgesteld van de gebeurtenissen van 18-20 juni 2021. De schets uit de eerste alinea is gebaseerd op het rapport Evaluatie wateroverlast, dat op 27 oktober is besproken in het algemeen bestuur van het waterschap. De evaluatie geeft niet alleen veel inzicht in de gebeurtenissen, maar is vooral eerlijk over de inzet van het waterschap in deze watercrisis. Gemalen, waterbergingen, extra pompen, de boezem en de aanvoersloten hebben behoorlijk en vaak zelfs goed gefunctioneerd. HHNK heeft technisch gedaan wat het kon, maar is qua overzicht, communicatie en regie tekort geschoten, luidt de korte samenvatting. Vooral het gebrek aan goede communicatie en zichtbaarheid droeg bij aan de boosheid en de frustratie die door de getroffen boeren werd geuit. Misschien wel een teken dat de groei van een technische organisatie, zoals het waterschap van oudsher is geweest, naar de moderne, aanspreekbare overheid die de bewoners verwachten, moeilijk is.

En nu?

De gebreken die in de evaluatie naar voren komen, worden natuurlijk aangepast. Er wordt nagedacht over het maai- en schouwregiem, omdat de afvoer in sommige sloten belemmerd werd door plantengroei. Voor knelpunten in de waterafvoer wordt een oplossing gezocht. Het complete watersysteem wordt nog eens bezien op zijn toekomstvastheid. Niet alleen in het getroffen gebied, maar overal. Die bui kan immers zo weer komen en kan overal vallen. Er wordt nagedacht over betere telefonische bereikbaarheid van het schap en over verlichting van de taken van de gebiedsbeheerders, die in het crisisweekend oren en handen tekort kwamen. En de crisisorganisatie en het crisishandboek worden onder de loep genomen, want er werd geheel ten onrechte niet opgeschaald, waardoor communicatie en taakverdeling op een te laag pitje bleven staan. En niet te vergeten: de dijkgraaf heeft beloofd dat hij voortaan voorop zal gaan, als boegbeeld van de organisatie, als waterburgemeester, als zichtbaar bewijs van de inzet van het waterschap.

Klimaatverandering: meer en heviger buien

De evaluatie wordt nu besproken met de landbouworganisaties en de getroffen gemeenten. Dat kan nog tot aanvulling of wijziging leiden, maar met verreweg de meeste aanbevelingen kon het algemeen bestuur nu instemmen. Ook onze fractie.

Wij vinden vooral het besef belangrijk dat een crisis zoals deze onvermijdelijk vaker zal optreden en dat het waterschap en de gemeenten nooit in staat zullen zijn alle schade te voorkomen. Er blijft een restrisico. De huidige versnelde klimaatverandering is onvermijdelijk, maar wel af te remmen. Dan moeten we echt alles doen wat mogelijk is, zoals IPCC en KNMI in hun heel recente rapporten benadrukken. Tot nu toe is er nog teveel aarzeling en ongeloof te zien om daar optimistisch over te zijn.

De toekomst is al begonnen, maar vrolijk word je daar voorlopig niet van.